کد مطلب:304413 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:213
حاملان دین
وَحَمَلَتةُ دِینِهِ وَ وَحْیِهِ؛ و عهده داران دین و وحی خدا [هستید]. دین: مقصود از دین، دستورها و وظایفی است كه بر پیامبر اكرم(ص) نازل شده است و دارای سه بخش: عقاید، وظایف اخلاقی و تكالیف عملی است. وحی: مقصود از وحی در اینجا؛ همان قرآن كریم است كه مرادفِ دین (شامل عقاید، وظایف اخلاقی و تكالیف عملی) است. حَمَلة: جمع «حامل» است؛ كسی كه بار تكلیف دینی را بر دوش می كشد. فاطمه(س) می فرماید: خدای سبحان، امانت تكلیف را بر دوشتان نهاده و فرمانهای (حلال و حرام) خود را متوجّه شما كرده است. بنابراین، مطیع و فرمانبردار خدا باشید و آنچه را كه به زبان فرستاده خود از شما خواسته است، انجام دهید، از هر آنچه حرام كرده، اجتناب كنید. نكته ای كه لازم است بدان بپردازیم، توضیح بیشتر معنای «حمل» است. اصولاً حمل به معنای برداشت چیزهای سنگین و دارای وزن است و از باب تشبیه معقول به محسوس، در امور معنوی نیز به كار می رود. در زیارت اربعین امام حسین(ع)، از قاتلان و كشندگان او به «حَمَلَةُ الاَوزار» تعبیر شده است؛ یعنی كسانی كه فریب دنیا را خورده و آخرت خود را تباه كرده اند و بار سنگین گناه را بر دوش كشیده اند. [1] در قرآن كریم درباره كافران آمده است: وَإِذَا قِیلَ لَهُم مَّاذَا أَنزَلَ رَبُّكُمْ قَالُوا أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ. لِیَحْمِلُوا أَوْزَارَهُمْ كَامِلَةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَمِنْ أَوْزَارِ الَّذِینَ یُضِلُّونَهُم بِغَیْرِ عِلْمٍ أَلاَ سَاءَ مَا یَزِرُونَ. [2] و چون به آنان گفته شود: «پروردگارتان چه چیز نازل كرده است؟»، می گویند: «افسانه های پیشینیان است». تا روز قیامت، بار گناهان خود را تمام بردارند و نیز بخشی از بار گناهان كسانی را كه ندانسته آنان را گمراه می كنند. آگاه باشید، چه بد باری را می كشند!
حَمَلَ عَلی عاتِقِهِ: بر دوش گرفت و عهده دار آن شد و حمایت كرد. «حَمَلةُ القرآن»؛ یعنی حافظان و نگهبانان قرآن. بنابراین، حاملانِ دین و وحی، یعنی كسانی كه بار سنگین و مسئولیت آفرینِ دین را بر عهده دارند و خود را در برابر آن، مسئول و مكلّف می دانند. درباره عالمان بنی اسرائیل آمده است: مَثَلُ الَّذِینَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ یَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ یَحْمِلُ أَسْفَاراً بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ كَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ. [3] مَثَل كسانی كه [عمل به] تورات بر آنان بار شد [و بدان مكلّف گردیدند]، آن گاه آن را به كار نبستند؛ همچون مَثَلِ خری است كه كتابهایی را بر پشت می كشد. [وه] چه زشت است وصف آن قومی كه آیات خدا را به دورغ گرفتند، و خدا مردم ستمگر را راه نمی نماید! مقصود از تحمیل تورات: «حُمِّلُوا التَّوْراتِ»، تعلیم تورات است؛ یعنی كسانی كه تورات را به آنان آموختند، معنای حمل تورات: «ثمّ لَمْ یَحْمِلُوها» نیز عمل به دستورهای تورات است. به قرینه: «بِئْسَ مَثَلُ الْقَومِ الَّذینَ كَذَّبُوا بِایاتِ اللَّهِ».
خداوند، تورات را بر موسی(ع) نازل كرد، و موسی(ع)، معارفی را كه در آن آمده بود، از قبیل: توحید، معاد و شرایع الهی، به بنی اسرائیل آموخت؛ لكن آنها تورات را ترك گفته، بدان عمل نكردند. بنابراین، عمل به تورات، عبارت بود از فهم و درك و فقه معارف تورات، به عنوان مقدّمه عمل به آن، و آنگاه به كار بستن آن در زندگی فردی و اجتماعی شان؛ لكن سیره عملی بنی اسرائیل نشان می دهد كه نه فهم و درك درستی از تورات یافتند و نه قدر و منزلت آن را دانستند و نه بدان عمل كردند. بدین روی، خدای سبحان در مقام تمثیل فرموده است: مَثَلِ اینان، مَثَل درازگوشی است كه كتابها را بر پشت خود حمل می كند؛ كتابهایی ارجمند و نفیس؛ ولكن برای او جز سنگینی بار، چیزی نیست. یعنی نه صاحب آن كتابها را می شناسد و نه مقصودی كه برای آن نوشته شده است، آگاهی دارد. سعدی این مضمون را چنین به رشته نظم درآورده است:
علم چندان كه بیشتر خوانی
چون عمل در تو نیست نادانی
نه محقّق بود نه دانشمند
چارپایی بر او كتابی چند
آن تهی مغز را چه علم و خبر
كه بر او هیزم است یا دفتر
وَ اُمَناءُ اللَّهِ عَلی اَنْفُسِكُمْ؛ و امانتدران خدا بر خویش [هستید]. خدای سبحان، سرمایه های بسیاری در اختیار آدمی نهاده است كه در فاصله ولادت و مرگ نسبت به آنها دارای مسئولیت است و ما از استعدادهای عظیم انسان درمی یابیم كه انسان، حقیقتی فراتر از محدوده هفتاد یا هشتاد ساله دارد. ناگزیر باید از این محدوده برای زندگی ابدی خود، توشه برگیرد؛ یعنی از آنچه كه خداوند در اختیار او قرار داده است و از حیات مادّی و معنوی و سرمایه های خود، بهره گیری صحیح بنماید؛ اندیشه خود را از پلیدی دور گرداند و اعضا و جوارح خود را از گناه، حفظ كند و به این امانتهای الهی، خیانت نورزد. توحید، نبوّت معارف الهی و نیز اهل بیت پیامبر(ع) و قرآن كریم و در یك كلمه، اسلام، بزرگترین امانتی است كه مسلمان در حفظ و نگهداری آنها باید جدّاً بكوشد. اینها همه امانتهایی هستند كه فاطمه(س) درباره آنها سفارش اكید كرده است. خداوند متعال می فرماید:
یَاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَتَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَانَاتِكُمْ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ. [4] ای مؤمنان، به خدا و پیامبر او خیانت نكنید و نیز در امانتهای خود خیانت نورزید و خود می دانید [كه نباید خیانت كرد].
وَ بُلْغائُهُ اِلَی الْاُمَمِ؛ و [شما] رسانندگان پیام دین به آیندگان هستید. پیام دین كه قطعی ترین و جامع ترین آن، اسلام است، همان هدف بعثت انبیاء، یعنی اندیشه اصلاح و آبادانی حیات دنیوی و سعادت و فلاح حیات اخروی است؛ و اگر می بینیم كه اصلی ترین هدف اجتماعی از تشریعات الهی و آمدن پیامبران به میان مردم، تحقّق قسط و اجرای عدالت وزندگی كردن مردمان بر شالوده عدل وداد بوده،بدین منظوراست كه در پرتو عدالت، پیام دین، یعنی «اصلاح و آبادانی حیات دنیوی و سعادت حیات اخروی»، تأمین می گردد:
لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِیَعْلَمَ اللَّهُ مَن یَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ. [5] به راستی ما پیامبران خود را با دلائل آشكار روانه كردیم و با آنها كتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند، و آهن را كه در آن برای مردم خطری سخت و سودهایی است، پدید آوردیم، تا خدا معلوم بدارد چه كسی در نهان، او و پیامبرانش را یاری می كند. آری، خداوند نیرومندِ شكست ناپذیر است.
دختر گرامی پیامبر، در این بخش از گفتار خود، مسلمانان را نسبت به مسئولیتی كه در برابر خداوند و اسلام دارند، هشدار داده است؛ یعنی شما مهاجران و انصار مدّعیان دینداری كه خود را متولّیان دین می دانید، باید از امانت خدا و فرستاده اش محمد(ص) نیكو نگهداری كنید و پیش از دیگران، خود بدان عمل كرده، آنگاه بی كم و كاست و بی تغییر و تبدیل و بی آلایش و تأویل، آن را به آیندگان بسپارید. مگر نه این است كه دین برای همه بشر است و پیامی جهانشمول دارد. «نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَی عَبْدِهِ لِیَكُونَ لِلْعَالَمِینَ نَذِیراً» [6] .
بنابراین هركس نسبت به دین خیانت كند یا آنكه در حفظ و صیانت آن، تسامح ورزد و چنانكه باید در عرصه های مختلف، بدان پایبند نباشد، در پیشگاه خداوند نسبت به حقوق همه انسانها خیانت كرده است.
بنابراین، شما كه دین را بی واسطه از آورنده آن آموخته اید و امروز، خود را نمونه های عالی مسلمانی می دانید، احساس مسئولیت كنید. وَ زَعَمْتُمْ حَقٌّ لَهُ فِیكُمْ. و شما بر این باورید كه این ویژگی ها را سزاوارید [و بدانها شهره آفاق]؟
حضرت فاطمه(س) با این تعبیر كه به صورت جمله معترضه آورده است، مخاطبان خود را سرزنش كرده و ادّعای آنها را تخطئه می كند كه: به گمانتان بنده خدا هستید و نمونه های عملی و الگوهای مسلمانی و حاملان و نگهبانان دین و امانتداری سرمایه های الهی؟ و در اندیشه رساندن پیام آن به آیندگان؟ دروغ می گویید و در دام پندارتان گرفتار هستید: «زَعَمْتُمْ حَقُّ لَهُ فِیكُمْ». شما كجا و این ویژگی های ممتاز كجا؟ شمایی كه حقایق قرآنی را تحریف كردید و حقیقت مظلوم را به پای مصالح چند روزه دنیوی خود و به خاطر خلیفه غاصب و همراهانش به مسلخ كشیده، قربانی كردید، چگونه با این فاصله گرفتن ها از دین و وظایف مسلمانی، مدّعی بندگی خدا هستید؟ مسلمانی و بندگی خدا صِرفاً یك ادّعا نیست؛ بلكه بندگی خداوند آثاری دارد كه در گفتار و رفتار آدمی جلوه می كند. خداوند درباره بندگانش فرموده است:
قُل لِّعِبَادِیَ الَّذِینَ آمَنُوا یُقِیمُوا الصَّلاةَ وَیُنفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرّاً وَعَلاَنِیَةً مِن قَبْلِ أَن یَأْتِیَ یَوْمٌ لَا بَیْعٌ فِیهِ وَلَا خِلالٌ. [7] به آن بندگانم كه ایمان آورده اند بگو: «نماز را برپا دارند و از آنچه به ایشان روزی داده ایم، پنهان و آشكار انفاق كنند، پیش از آنكه روزی فرا رسد كه در آن نه داد و ستدی باشد و نه دوستی ای.
حَمَلَ عَلی عاتِقِهِ: بر دوش گرفت و عهده دار آن شد و حمایت كرد. «حَمَلةُ القرآن»؛ یعنی حافظان و نگهبانان قرآن. بنابراین، حاملانِ دین و وحی، یعنی كسانی كه بار سنگین و مسئولیت آفرینِ دین را بر عهده دارند و خود را در برابر آن، مسئول و مكلّف می دانند. درباره عالمان بنی اسرائیل آمده است: مَثَلُ الَّذِینَ حُمِّلُوا التَّوْرَاةَ ثُمَّ لَمْ یَحْمِلُوهَا كَمَثَلِ الْحِمَارِ یَحْمِلُ أَسْفَاراً بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ كَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ. [3] مَثَل كسانی كه [عمل به] تورات بر آنان بار شد [و بدان مكلّف گردیدند]، آن گاه آن را به كار نبستند؛ همچون مَثَلِ خری است كه كتابهایی را بر پشت می كشد. [وه] چه زشت است وصف آن قومی كه آیات خدا را به دورغ گرفتند، و خدا مردم ستمگر را راه نمی نماید! مقصود از تحمیل تورات: «حُمِّلُوا التَّوْراتِ»، تعلیم تورات است؛ یعنی كسانی كه تورات را به آنان آموختند، معنای حمل تورات: «ثمّ لَمْ یَحْمِلُوها» نیز عمل به دستورهای تورات است. به قرینه: «بِئْسَ مَثَلُ الْقَومِ الَّذینَ كَذَّبُوا بِایاتِ اللَّهِ».
خداوند، تورات را بر موسی(ع) نازل كرد، و موسی(ع)، معارفی را كه در آن آمده بود، از قبیل: توحید، معاد و شرایع الهی، به بنی اسرائیل آموخت؛ لكن آنها تورات را ترك گفته، بدان عمل نكردند. بنابراین، عمل به تورات، عبارت بود از فهم و درك و فقه معارف تورات، به عنوان مقدّمه عمل به آن، و آنگاه به كار بستن آن در زندگی فردی و اجتماعی شان؛ لكن سیره عملی بنی اسرائیل نشان می دهد كه نه فهم و درك درستی از تورات یافتند و نه قدر و منزلت آن را دانستند و نه بدان عمل كردند. بدین روی، خدای سبحان در مقام تمثیل فرموده است: مَثَلِ اینان، مَثَل درازگوشی است كه كتابها را بر پشت خود حمل می كند؛ كتابهایی ارجمند و نفیس؛ ولكن برای او جز سنگینی بار، چیزی نیست. یعنی نه صاحب آن كتابها را می شناسد و نه مقصودی كه برای آن نوشته شده است، آگاهی دارد. سعدی این مضمون را چنین به رشته نظم درآورده است:
علم چندان كه بیشتر خوانی
چون عمل در تو نیست نادانی
نه محقّق بود نه دانشمند
چارپایی بر او كتابی چند
آن تهی مغز را چه علم و خبر
كه بر او هیزم است یا دفتر
وَ اُمَناءُ اللَّهِ عَلی اَنْفُسِكُمْ؛ و امانتدران خدا بر خویش [هستید]. خدای سبحان، سرمایه های بسیاری در اختیار آدمی نهاده است كه در فاصله ولادت و مرگ نسبت به آنها دارای مسئولیت است و ما از استعدادهای عظیم انسان درمی یابیم كه انسان، حقیقتی فراتر از محدوده هفتاد یا هشتاد ساله دارد. ناگزیر باید از این محدوده برای زندگی ابدی خود، توشه برگیرد؛ یعنی از آنچه كه خداوند در اختیار او قرار داده است و از حیات مادّی و معنوی و سرمایه های خود، بهره گیری صحیح بنماید؛ اندیشه خود را از پلیدی دور گرداند و اعضا و جوارح خود را از گناه، حفظ كند و به این امانتهای الهی، خیانت نورزد. توحید، نبوّت معارف الهی و نیز اهل بیت پیامبر(ع) و قرآن كریم و در یك كلمه، اسلام، بزرگترین امانتی است كه مسلمان در حفظ و نگهداری آنها باید جدّاً بكوشد. اینها همه امانتهایی هستند كه فاطمه(س) درباره آنها سفارش اكید كرده است. خداوند متعال می فرماید:
یَاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَتَخُونُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُوا أَمَانَاتِكُمْ وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ. [4] ای مؤمنان، به خدا و پیامبر او خیانت نكنید و نیز در امانتهای خود خیانت نورزید و خود می دانید [كه نباید خیانت كرد].
وَ بُلْغائُهُ اِلَی الْاُمَمِ؛ و [شما] رسانندگان پیام دین به آیندگان هستید. پیام دین كه قطعی ترین و جامع ترین آن، اسلام است، همان هدف بعثت انبیاء، یعنی اندیشه اصلاح و آبادانی حیات دنیوی و سعادت و فلاح حیات اخروی است؛ و اگر می بینیم كه اصلی ترین هدف اجتماعی از تشریعات الهی و آمدن پیامبران به میان مردم، تحقّق قسط و اجرای عدالت وزندگی كردن مردمان بر شالوده عدل وداد بوده،بدین منظوراست كه در پرتو عدالت، پیام دین، یعنی «اصلاح و آبادانی حیات دنیوی و سعادت حیات اخروی»، تأمین می گردد:
لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِیَعْلَمَ اللَّهُ مَن یَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ. [5] به راستی ما پیامبران خود را با دلائل آشكار روانه كردیم و با آنها كتاب و ترازو را فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند، و آهن را كه در آن برای مردم خطری سخت و سودهایی است، پدید آوردیم، تا خدا معلوم بدارد چه كسی در نهان، او و پیامبرانش را یاری می كند. آری، خداوند نیرومندِ شكست ناپذیر است.
دختر گرامی پیامبر، در این بخش از گفتار خود، مسلمانان را نسبت به مسئولیتی كه در برابر خداوند و اسلام دارند، هشدار داده است؛ یعنی شما مهاجران و انصار مدّعیان دینداری كه خود را متولّیان دین می دانید، باید از امانت خدا و فرستاده اش محمد(ص) نیكو نگهداری كنید و پیش از دیگران، خود بدان عمل كرده، آنگاه بی كم و كاست و بی تغییر و تبدیل و بی آلایش و تأویل، آن را به آیندگان بسپارید. مگر نه این است كه دین برای همه بشر است و پیامی جهانشمول دارد. «نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَی عَبْدِهِ لِیَكُونَ لِلْعَالَمِینَ نَذِیراً» [6] .
بنابراین هركس نسبت به دین خیانت كند یا آنكه در حفظ و صیانت آن، تسامح ورزد و چنانكه باید در عرصه های مختلف، بدان پایبند نباشد، در پیشگاه خداوند نسبت به حقوق همه انسانها خیانت كرده است.
بنابراین، شما كه دین را بی واسطه از آورنده آن آموخته اید و امروز، خود را نمونه های عالی مسلمانی می دانید، احساس مسئولیت كنید. وَ زَعَمْتُمْ حَقٌّ لَهُ فِیكُمْ. و شما بر این باورید كه این ویژگی ها را سزاوارید [و بدانها شهره آفاق]؟
حضرت فاطمه(س) با این تعبیر كه به صورت جمله معترضه آورده است، مخاطبان خود را سرزنش كرده و ادّعای آنها را تخطئه می كند كه: به گمانتان بنده خدا هستید و نمونه های عملی و الگوهای مسلمانی و حاملان و نگهبانان دین و امانتداری سرمایه های الهی؟ و در اندیشه رساندن پیام آن به آیندگان؟ دروغ می گویید و در دام پندارتان گرفتار هستید: «زَعَمْتُمْ حَقُّ لَهُ فِیكُمْ». شما كجا و این ویژگی های ممتاز كجا؟ شمایی كه حقایق قرآنی را تحریف كردید و حقیقت مظلوم را به پای مصالح چند روزه دنیوی خود و به خاطر خلیفه غاصب و همراهانش به مسلخ كشیده، قربانی كردید، چگونه با این فاصله گرفتن ها از دین و وظایف مسلمانی، مدّعی بندگی خدا هستید؟ مسلمانی و بندگی خدا صِرفاً یك ادّعا نیست؛ بلكه بندگی خداوند آثاری دارد كه در گفتار و رفتار آدمی جلوه می كند. خداوند درباره بندگانش فرموده است:
قُل لِّعِبَادِیَ الَّذِینَ آمَنُوا یُقِیمُوا الصَّلاةَ وَیُنفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرّاً وَعَلاَنِیَةً مِن قَبْلِ أَن یَأْتِیَ یَوْمٌ لَا بَیْعٌ فِیهِ وَلَا خِلالٌ. [7] به آن بندگانم كه ایمان آورده اند بگو: «نماز را برپا دارند و از آنچه به ایشان روزی داده ایم، پنهان و آشكار انفاق كنند، پیش از آنكه روزی فرا رسد كه در آن نه داد و ستدی باشد و نه دوستی ای.
[1] مفاتيح الجنان.
[2] سوره نحل، آيه 25-24.
[3] سوره جمعه، آيه 5.
[4] سوره انفال، آيه 27.
[5] سوره حديد، آيه 25.
[6] سوره فرقان، آيه 1.
[7] سوره ابراهيم، آيه 31.